برنامه شب عاشورا در گذشته مفصل تر از اکنون  بود و تا صبح ادامه داشت و به نماز صبح ختم میشد . به لحاظ حفظ مراسم همان مراسم گذشته را مینویسم .

مراسم شب عاشورا از حدود دو 2 ساعت بعد از مغرب آغاز میشود . چاووش چاووشی میکند و سپس عزاداران به دو دسته تقسیم میشوند و ابیاتی را همخوانی میکنند . ابتدا چند دور ، دور سقاخانه میدان دور میزنند و سپس در حال همخوانی ابیات به امامزاده جنید میروند .

دسته جلویی بیتی را همخوانی میکنند و دسته عقبی بیتی دیگر را . در امامزاده پس از زیارت چند نفر نوحه خوان ، نوحه خوانی میکنند و سپس جای دسته ها عوض میشود . دسته ای که در راه رفتن به امامزاده عقب بوده ، جلو قرار میگیرند و دسته ای که جلو بوده عقب . موقع خروج از در جنوبی میدان خارج میشوند و موقع ورود پس از عبور از محله کُرّوو از درب شرقی وارد میدان میشوند . چند دور هم دور سقاخانه ابیات را همخوانی میکنند و سپس به سراغ نخل میروند . نخلی را که غروب برده اند پشت مسجد جامع گذاشته اند بلند میکنند ، علمدارها هم علمهایشان را بر میدارند و در حال نوحه خواندن وارد میدان میشوند ( لازم به توضیح است که منظور از میدان محل عزاداری قدیمی و رو باز است و منظور از حسینیه فضای مسقفی است که در سالیان اخیر ساخته اند . )

نوحه خوان ها و عزادران پشت سر نخل حرکت میکنند . چندین نفر نوحه میخوانند و سپس نخل را در میدان زمین میگذارند و وارد حسینیه میشوند . در حسینیه از عزاداران با چای و شیرینی پذیرایی میشود و سپس مراسم سنتی و نوحه خوانی اجرا میشود . سپس در حدود نیمه شب روحانی منبر میرود و پس از سخنرانی طولانی ترین روضه را که معروف به روضه 72 تن است میخواند . پس از سخرانی روحانی یکی از ملاها ( آنچه نویسنده یادش است مرحوم ملا حاجعلی قاسمی ) روی پله دوم منبر مینشیند و از اموات مردم یاد میکند و برای آنها از خداوند طلب مغفرت میکند . سپس مرثیه حزین شهربانو همخوانی میشود . عنوان آن اینست : "فغان و ناله سر کن شهربانو     دو چشم از گریه تر کن شهربانو "

به میدان میروم وقت وداع است      تو هم چادر به سر کن شهربانو "

آنگاه بار دیگر به میدان میروند و نخل را بر میدارند و نوحه خوانی میکنند و دوباره به حسینیه بر میگردند و نزدیکیهای صبح " صبح رو سیاه " را میخواننند . با عنوان " ای صبح روسیاه ز چو میشوی سپید    فردا حسین تشنه لبان میشود شهید "

و سپس نماز صبح را میخوانند . عده ای به منزل میروند و عده ای نیز برای خواندن زیارت عاشورا میمانند . البته سالیانی است که نوحه شهربانو و صبح روسیاه خوانده نمیشود .

ملا نیز از مرده های مردم یاد نمیکند . مراسم نیز قبل از 12 شب تمام است .

با این که به همت هیات عاشقان حضرت ابوالفضل ( ع ) و جوانان روستا پس از اتمام مراسم نخل را برمیدارند و در کوچه های گرمه میچرخانند و به حسینیه بر میگردند ، باز هم قبل از ساعت 12 همه مراسم تمام است . در قسمتهای بعدی بعضی از اشعار و نوحه های شب عاشورا خواهد آمد .  

عکسهای بیشتر در ادامه مطلب.

خانمان سوز بُِوَد آتشِِِِِ آهی، گاهی

ناله ای میشکند پشت سپاهی گاهی

گر مقدر بشود، سلک سلاطین پوید

سالک بی خبر خفته به راهی گاهی

قصه ی یوسف و آن قوم، چه خوش پندی بود

به عزیزی رسد افتاده به چاهی گاهی

هستیم سوختی از یک نظر، ای اختر عشق

آتش افروز شود، برق نگاهی گاهی

روشنی بخش از آنم که بسوزم چون شمع 

روسپیدی بود از بخت سیاهی گاهی

عجبی نیست، اگر مونس یار است رقیب

بنشیند بر گل، هرزه گیاهی گاهی

چشم گریان مرا دیدی و لبخند زدی

دل برقصد به بر از شوق گناهی گاهی

اشک درچشم فریبنده ترت میبینم

در دل موج ببین صورت ماهی گاهی

زردرویی نبود عیب، مرانم از کوی

جلوه بر قریه دهد، خرمن کاهی گاهی

دارم امید که با گریه دلت نرم کنم

بهر طوفان زده، سنگیست پناهی گاهی

روز تاسوعا نخلیها مشغول پوشاندن لباس بر نخل میشوند . نخل چهارچوبه ای مسقف شبیه تابوت است که به مناسبت شهادت امام حسین و در حرکتی نمادین همراه با نوحه خوانی در حسینیه و کوچه های گرمه و بین امامزاده ها و قبرستان گردانده میشود نوحه ی معروف نخل تقریبا فلسفه ی نخل گردانی را بیان میکند :

ما سینه زنان کز پی این نخل عزاییم        از تعزیه داران شه کرب و بلاییم

آن روز نبودی اگرت تخته و تابوت         این نخل و علم تخته و تابوت نماییم

بستیم اگر خنجر و شمشیر بر این نخل       در فکر جراحات شه کرب و بلاییم

.........................................          .....................................

نخل را با پارچه مشکی میپوشانند ، دو شمشیر بلند ، جلو و عقب نخل در بالاترین قسمت و 4 خنجر در چهار گوشه نخل نصب میشود . جلو و عقب نخل با عکسهایی از ائمه اطهار تزیین میشود .

نخل دو زنگ دارد که داخل آن نصب میشود یکی بزرگتر و دیگری کوچکتر یک نفر مسئول حرکت دادن زنگ  هاست .ظاهرا زنگها علامت کاروان ابا عبدالله یا کاروان اسراست . چهر نفر نخل را بلند میکنند که در اصطلاح نخلی هستند و بعد مردم برای رفتن زیر نخل و گرفتن پایه های آن بر هم سبقت میجویند . در حالی که نخلیها در حال انجام کار خود هستند و یا وقتی آن را به پایان رساندند . 4 دسته حرکت میکنند .

1 - دُوَن داران : چند نفر هستند که زنبیلهایی با خود حمل میکنند و به درب تک تک منازل مسکونی مراجعه نموده و مواد لازم برای تهیه حلیم روز عاشورا را دریافت میکنند . مردم نذر دارند و اگر احیانا دون داران به درب منزل آنها نروند گله میکنند .

2 – علم داران : علم ها را که یا  شب پنجم اگر شب جمعه بوده و یا شب ششم بر پا کرده اند علم داران بر میدارند و به خانه همه اهالی همراه علمهایشان میروند ، ذکر آنها هنگام ورود به خانه اهالی (( یا عباسعلی )) است .

3 – ملاها : ملاها شروع به خواندن اشعار محتشم میکنند از نزدیکترین خانه به حسینیه شروع میکنند و درب تمام منازل میروند و ضمن محتشم خوانی برای اموات صاحبخانه ها طلب مغفرت میکنند . شبهای دهه وقتی محتشم میخوانند تکرار آن اینست :

یاران عزای کیست که در دشت کربلاست     ماتم نشین محمد و صاحب عزا خداست

اما روز تاسوعا بند دیگری را تکرار میکنند :

بیا که با دل پر خون به کربلای حسین      به های های بگرییم در عزای حسین

ملاها پس از پرسه زنی درب تمام منازل ، نزدیک ظهر وارد حسینیه میشوند ، بند پایانی محتشم را میخوانند و کارشان خاتمه می یابد .

4 – هیئت : به همراه گروهای 3 گانه هیئت عاشقان حضرت ابوالفضل ( ع ) نیز با نوحه خوانان حرکت میکنند و در تمام کوچه ها پرسه میزنند و در محلهایی خاص نیز از حرکت باز می ایستند و برای اموات فاتحه خوانی میکند .به مجموعه این اعمال ، پرسه زنی میگویند . مردم بر گروهای 3 گانه فوق چیز یا پولی نیز به عنوان تیمن و تبرک پرداخت میکنند .

دون داران کار اصلی شان از ظهر شروع میشود . گندمهای دریافتی را ابتدا تمیز کرده و سپس به آسیاب برده بلغور میکنند و در آشپزخانه مخصوص کنار حسینیه دیگهای بزرگی بار میگذارند و بلغور گندم و نخود و لوبیا و سایر حبوبات که نذری مردم است را بار میکند . در یک ریگ نیز گوشتهای نذری مردم برای حلیم را بار میکنند . سال گذشته که سوال کردم گفتند 160 کیلوگرم گوشت برای حلیم بار گذاشته اند . کار پخت حلیم تا نزدیکی های صبح طول میکشد . حدود یک دیگ از حلیم را برای صبحانه کسانی که در زیارت عاشورای صبح عاشورا شرکت کرده اند میگذارند و ما بقی حلیم را مردم در ظرف کرده و به خانه میبرند و جهت  تیمن و تبرک میل میکنند .      

محرم در گرمه از شب اول تا پنجم تغییری ندارد . از شب ششم ، مراسم تغییر میکند . بعد از ظهر پنجم اگر پنجشنبه باشد به علم ها لباس میپوشانند و اصطلاحا علم ها را به پا میکنند . بعد از مراسم نماز و زیارت عاشورا و دعای کمیل به منزل مرحوم کربلایی سید علی آل داوود میروند و علم ها را که آنجا به پا شده بر میدارند و به صورت هیئت در حالی که نوحه میخوانند به حسینیه میروند . علم دارها مشخصند و این منصب را به ارث میبرند . مطلع نوح عبارتست از :

این علم از کیست که بی صاحب است       صاحب او کشته و یا غایب است

در حسینیه این نوحه ادامه پیدا میکند . بعد چاووشی میکنند و محتشم میخوانند و حسن حسین و سپس برنامه جدید جوش ریختن اجرا میشود .

چاووش میخواند :

فرمود حسین که خیمه ها بار کنید      هفتاد و دوتن را همه بیدار کنید

بارها به پشت اشتران بر بندید          رحمی به دل عابد بیمار کنید

و افراد حاضر بعد از هر مصراع میگویند حسن بعد از مصراع چهارم مجددا برنامه حسن حسین اجرا میشود .

چاووش ادامه میدهد :

فرمود حسین که ترک جان باید کرد     جان را به فدای شیعیان باید کرد

هر شیعه که در مصیبتم گریه کند        البته شفاعتش به جان باید کرد

پایان این شعر نیز مثل شعر قبلی است .

چاووش ادامه میدهد :

یا رب به محمد علی را برسان       آن یکه سوار حیدری را برسان

آن دم که اجل دامن عمرم گیرد      قبل از ملک موت علی را برسان

 و افراد در پایان هر مصراع میگویند آمین و در پایان مصراع چهارم حسن حسین اجرا میشود و سینه زنان میگویند حیدر علی ....

چاووش ادامه میدهد :

اگرخسته جانی بگو یا علی      اگر ناتوانی بگو یا علی

تنت گر بیفتد بدام  بلا            مترس وملرز وسه مرتبه بلند بگو یا علی

و سینه زنان میگویند یا علی .

بعد پا منبری خوانده میشود :

خون میچکد از دیده                    در ماتم مظلومان

در ماتم مظلومان                       خون میچکد از دیده

آواز خوش بلبل                         از آه یتیمان است

از آه یتیمان است                       آواز خوش بلبل

این لاله که پر خون است             از خون شهیدان است

از خون شهیدان است                  این لاله که پر خون است

......................                  ...........................

و این مراسم تا شب تاسوعا ادامه پیدا میکند . در مطلب بعدی مراسم شب عاشورا که ویژه است تو ضیح داده میشود .

روستای گرمه چند نوحه خوان قدیمی دارد .

1 – محمد آقا شیبانی

2- حاج محمد مرشدی

3 - حاج اکبر همایونی که علیرغم بی سوادی نوحه هایی حفظ کرده و میخواند

4 – حاج سید هادی آلداوود ( آقا صدرا )

5 – فرخ پی یغمایی

از این تعداد حاج محمد آقا شیبانی به دلیل کهولت سن و مریضی تنها یک شب ( شب دوازدهم ) نوحه خوانی کردند . آقای حاج اکبر همایونی به دلیل کهولت سن و عمل جراحی موفق به خواندن بیش از یک نوحه نشدند . آقای فرخ پی یغمایی مطابق معمول چند نوحه بیشتر نخواندند . حاج  آقا محمد مرشدی الحمدالله هرشب نوحه خواندند . حاج آقا صدرا نیز تا شب پنجم نوحه خوانی کردند و متاسفانه به دلیل عارضه قلبی به نایین و سپس تهران اعزام شدند و اکنون در بیمارستان بستری هستند . از خداوند برای ایشان طلب شفای عاجل داریم . اینشا ءالله . 

" محرم در گرمه "

مراسم سوگواری ابا عبدالله الحسین ( ع ) در روستای گرمه از شب اول محرم آغاز میشود . پس از اقامه نماز مغرب و عشا و صرف شام در حسینیه که نذری یکی از اهالی است و تا شب یازدهم هر شب توسط یک نفر ادامه دارد مراسم سوگواری آغاز میشود . در شب اول ابتدا چاووشی میشود . دو نفر چاووش مراسم چاووشی را انجام میدهند . اشعاری در خصوص ائمه خوانده میشود و در پایان هر بند عزاداران یا حسین میگویند و سپس محتشم خوانها بند اول و دوم از 12 بند محتشم را همخوانی میکنند . در پایان هر بیت ، عزاداران میگویند " یاران عزای کیست که در دشت کربلاست     ماتم نشین محمد و صاحب عزا خداست " سپس مراسم " حسن ، حسین " انجام میشود . عزاداران دو دسته میشوند و روبروی هم قرار میگیرند و در حال سینه زنی یک گروه میگویند حسن و گروه مقابل میگویند ، حسین . سپس مراسم نوحه خوانی است . چند نفر نوحه میخوانند و عزاداران سینه میزنند . معمولا حاج محمد آقا شیبانی این نوحه را میخواند :

 فراش عزا زد به فلک خیمه ماتم                در ماه محرم

--------------------------------              -------------

گفتا به  دل غمزده یوسف به زلیخا              کی شوخ شکر خا

بر چشم مکش سرمه و بر زلف منه خم         در ماه محرم

--------------------------------               -------------

سپس روحانی منبر میرود و سخنرانی میکند . در بین مراسم نیز با چای و شیرینی از مردم پذیرایی میشود . این برنامه شب اول است .

بیا که با دل پر خون به کربلای حسین

به های های بگرییم در عزای حسین

محرمی دیگر در پیش است . کاروان اباعبدلله به یکی دو منزلی کربلا رسیده  و تا دوم محرم وارد کرب و بلا میشود . محرم و عاشورا تکرار نیست . هر سال اتفاق می افتد تا محکی باشد برای لبیک گویان به ندای (( هل من ناصر ...)) حسین علیه السلام . میتوانیم عزاداران حسینی را لبیک گویان به ندای  هل من ناصرسیدالشهدا بدانیم .

دهه اول محرم معلوم میشود هر کس کجایی است . مردم سعی میکنند در هر کجا زندگی میکنند در دهه اول محرم و لااقل دو شب تاسوعا و عاشورا خود را به زادگاه شان برسانند . روستای گرمه نیز از این قاعده مستثنی نیست . تاسوعا و عاشورا جمعیت حدود 200 نفری گرمه از 1200 نفر تجاوز میکند . عزاداری به شیوه سنتی است گرچه رگه هایی از تجدد نیز در آن پیدا شده است . محور عزاداری روحانی است . از حدود 40 سال پیش مرحوم حاج ابوالحسن اقبال روحانی برجسته ی تحصیل کرده ی نجف و شاگرد خاص مرحوم آیت الله العظمی حاج سید ابوالحسن اصفهانی روحانی ماههای محرم و صفر در روستای گرمه بود . اوایل دهه 60 حاج محمد حسین کمالی یزدی وارد منطقه شد و پس از یکی دو سال اداره مجالس مهرجان و خور به گرمه آمد و پس از در گذشت مرحوم حاج اقبال که بین مردم گرمه به عمو شیخ معروف بود در سال 65 روحانی دهه ی اول محرم گرمه شد و خوب هم مجالس را اداره کرده است . از جمله اقدامات مفید ایشان تشکیل هیات عاشقان حضرت ابوالفضل ( ع ) است که حدود 400 نفر عضو دارد . البته بیشتر این اعضا خارج از گرمه ساکنند . حاج آقا کمالی سالمند شده و مریض ولی هنوز هم در بین  روحانیهایی که به روستاهای اطراف می آیند منبر کلاسیک و سنتی متعلق به ایشان است و اصول منبر را رعایت میکند و قدیمیها خیلی خوب او را میپسندند . ماه رمضان امسال آقای موبد از اهالی اردیب روحانی گرمه بود و توانست جوانها را به خود جذب کند . اما تا بتواند کمالی شود خیلی زمان لازم دارد . گرچه استعدادش را دارد . البته همانطور که کمالی عمو شیخ نشد موبد هم کمالی نخواهد شد . هرکسی خودش است . کمالی ، صلابت دارد و جذبه و قدرت اداره مجلس . تا وقتی میتواند مجلس اداره کند باید از او استفاده کرد . مردانی این چنین کمند گرچه باید آینده نگر نیز بود . درباره مراسم گرمه و برنامه ها باز هم خواهیم نوشت .السلام علیک یا ابا عبدلله الحسین. والسلام.